Koniec dodatkowych funduszy dla mieszkańców wsi? Gminy protestują
Fundusz sołecki to narzędzie budżetowe, które od 2009 roku wpływa na rozwój lokalnych społeczności wiejskich. Coraz więcej gmin jednak buntuje się przeciwko ustanowieniu obligatoryjnego funduszu sołeckiego w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich.
Czym jest fundusz sołecki?
Fundusz sołecki to forma budżetu partycypacyjnego, w którym to mieszkańcy danego sołectwa decydują o sposobie wydatkowania środków pieniężnych wyodrębnionych z budżetu gminy. Wprowadzenie tego mechanizmu umożliwiło realizację inicjatyw lokalnych, poprawiających warunki życia na terenach wiejskich.
Zgodnie z ustawą o funduszu sołeckim z 2014 roku, decydujące słowo w sprawie wydatków należy do mieszkańców, co mobilizuje ich do efektywnego i odpowiedzialnego gospodarowania dostępnymi środkami. Jednym z celów wprowadzenia funduszu sołeckiego była standaryzacja wsparcia inicjatyw lokalnych. W efekcie wzrosła aktywność społeczna oraz liczba przedsięwzięć obywatelskich na wsi.
Jak działa fundusz sołecki?
Zasady tworzenia i realizacji funduszu określa ustawa, a decyzja o jego utworzeniu należy do rady gminy. Procedura obejmuje planowanie, realizację oraz zwrot części wydatków z budżetu państwa. Wysokość tego zwrotu jest zróżnicowana i wynosi od 20% do 40%, w zależności od zamożności gminy.
Cykl realizacji funduszu trwa trzy lata. Przykładowo, w 2024 roku gmina podejmuje decyzję o wyodrębnieniu funduszu na 2025 rok. W tym czasie realizowane są projekty zaplanowane rok wcześniej, a jednocześnie gmina składa wniosek o zwrot części wydatków z roku 2023.
Od momentu wprowadzenia funduszu sołeckiego jego popularność systematycznie rośnie. W 2024 roku wyodrębniło go 1620 z 2173 gmin, w których funkcjonują sołectwa, co stanowi 74% tych jednostek.
Fundusz sołecki w liczbach
Od 2009 roku, kiedy fundusz zaczęło realizować 1178 gmin, liczba ta sukcesywnie rosła, osiągając aż 1956 gmin w 2018 roku. Choć w latach 2020-2022 liczba ta nieco spadła, obecnie znów obserwuje się wzrost zainteresowania tym mechanizmem, czego dowodem może być rekordowe 1620 gmin, które postanowiło skorzystać z tego narzędzia w 2024 toku.
Równie imponujące są kwoty wydatków. Od 168 mln zł w 2010 roku wzrosły one do zaplanowanych 916 mln zł w 2024 roku. Z kolei zwroty z budżetu państwa, które początkowo wynosiły 44 mln zł w 2011 roku, w 2024 roku mają osiągnąć 259 mln zł.
Kontrowersje wokół nowych przepisów
W Sejmie trwają prace nad projektem ustawy wprowadzającej obligatoryjny fundusz sołecki. Choć projekt przewiduje zwiększenie zwrotów z budżetu państwa o 10 punktów procentowych oraz ubezpieczenie OC sołtysów, spotkał się z krytyką. Związek Gmin Wiejskich RP zwrócił uwagę na potencjalne problemy dla najbiedniejszych gmin, które mogą nie udźwignąć dodatkowych obowiązków finansowych.
Negatywnie oceniono także propozycję przekazania sołtysom zarządzania mieniem komunalnym, co mogłoby prowadzić do nadmiernej decentralizacji. Pomimo kontrowersji, projekt zakłada rozwój modelu partycypacyjnego i wsparcie lokalnych inicjatyw.
Choć fundusz sołecki to efektywne narzędzie wspierające rozwój wsi i zaangażowanie społeczności lokalnych, nie wszyscy chcą i mogą z niego w pełni skorzystać. Chociaż wprowadzenie obligatoryjnych rozwiązań budzi emocje, dotychczasowe dane pokazują, że mechanizm ten jest skutecznym sposób na realizację lokalnych potrzeb i poprawę jakości życia na terenach wiejskich .
