Rolnicy na krawędzi bankructwa. Kluczowa data to 16 października

Gospodarcza sinusoida. Od faktur do bankructwa

Rolnicza gotówka od kilku miesięcy rusza się ze zmienną dynamiką. Chwilowy wzrost cen zbóż szybko przykrywają rachunki za nawozy, energię i oprocentowanie kredytów pomostowych. W Pomorskiem kilkudziesięciu producentów bydła zagroziło już likwidacją stad, bo po spektakularnej wpadce jednego ze skupów wciąż nie otrzymali zapłaty za sprzedane tusze. W sadach Lubelszczyzny gradobicia zmyły pół plonu, a w świętokrzyskich warzywniakach susza wymusiła dodatkowe nawadnianie i podbiła koszt energii. 

Banki regionalne podnoszą marże przy krótkoterminowych liniach w gospodarstwach o ratingu poniżej BB-, a firmy skupowe wstrzymują zaliczki na bydło do jesieni. Rolnicy, którzy dotąd regulowali zobowiązania z bieżących przychodów, dziś muszą sięgać po kredyt obrotowy oprocentowany nierzadko powyżej 11 proc. – to równia pochyła, na której każda doba bez gotówki nabiera wartości złota. W kampanii 2024 r. ARiMR przelała pomiędzy 16 października a 29 listopada ponad 14 mld zł, co wielu rodzinom uratowało płynność. Teraz stawka jest wyższa: bez zastrzyku zaliczek kolejne tysiące gospodarstw mogą trafić na listę dłużników, zanim z pola zejdzie kukurydza.

Zaliczki dopłat bezpośrednich kontra unijny kalendarz

Optymistyczne apele KRIR zderzają się z betonem przepisów. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/2116 jasno stanowi, że zaliczki można księgować najwcześniej 16 października i tylko po uzyskaniu zgody Komisji Europejskiej. Zgoda jest – Bruksela pozwoliła Polsce wypłacić do 70 proc. tegorocznych dopłat bezpośrednich oraz do 85 proc. płatności obszarowych w II filarze, pozostawiając jednak nieprzekraczalną datę 16 października. Unijni urzędnicy podkreślają, że termin chroni budżet WPR przed nadmiernym finansowaniem, gdy kontrole administracyjne nie są jeszcze zamknięte, a analiza zdjęć satelitarnych dopiero wchodzi w finałową fazę. 

Do tego dochodzi arytmetyka agro-monetarna: stawki w złotych wylicza się dopiero po publikacji kursu euro przez Europejski Bank Centralny, tradycyjnie 30 września. Bez tego kursu ARiMR nie może wprowadzić kwot do systemu księgowego, a w kampanii 2024 kurs ogłoszono dopiero 1 października. Krótszej drogi po prostu nie ma.

Ruch ministerstwa czy nocna zmiana w ARiMR?

Resort rolnictwa prowadzi analizy, lecz możliwe jest też powtórzenie manewru z 2024 r., kiedy zaliczki dla gospodarstw dotkniętych powodzią księgowano w pierwszej kolejności. Technicznie ARiMR jest gotowa: przy jasnych wytycznych i dodatkowych zmianach w harmonogramie prac może ruszyć z przelewami już kilka dni po 16 października, wysyłając pieniądze najpierw do najbardziej poszkodowanych regionów. Część ekspertów podpowiada jeszcze inny scenariusz: państwową pożyczkę pomostową poza systemem WPR, rozliczaną dopiero po wpływie unijnych środków. 

Ministerstwo jednak kręci nosem – brak przestrzeni w budżecie i konieczność notyfikacji pomocy publicznej spowalniają każdy taki pomysł. Bez formalnej decyzji politycznej i bez zgody KE na zmianę terminu rodzima inicjatywa pozostaje w szufladzie, a wieś szykuje się na kolejny wyścig z czasem.

Czy KRIR wygra tę batalię? Wszystko wskazuje, że również w 2025 r. rolnicy usłyszą znajomy komunikat o zaliczkach od 16 października. Kluczowe nie będzie więc to, czy data przesunie się o parę dni, lecz czy zaliczka faktycznie wyniesie obiecane 70 proc. i dotrze na konto bez potknięć logistycznych. Jeśli tak, wieś odetchnie z ulgą – przynajmniej do grudniowej wypłaty reszty dopłat. Jeśli nie słowo „zaliczka” zamiast ratować budżety, stanie się gorzkim przypomnieniem, że unijny zegar tyka niezależnie od polskich problemów.