Pszenica samopsza – uprawa i właściwości zdrowotne

Skąd pochodzi pszenica samopsza?

Pszenica samopsza nosi miano zboża pierwotnego lub też zboża starego. W umiarkowanych strefach klimatycznych Europy i Azji pszenica ta była uprawiana już ok. 10 tys. lat p.n.e. Stanowiła ważny gatunek dla ówczesnego pierwotnego rolnictwa w starożytnej Grecji. Natomiast w rejonie Alp uprawiano ją przed II wojną światową. 

Pszenica samopsza jest niezwykle ceniona z powodu ziarna bogatego w białko, które od wieków było wykorzystywane w różnego rodzaju produktach zbożowych. Dziś w Europie chroniona jest tylko jedna odmiana – Svenskaja, natomiast populacje form dzikich można spotkać na Bałkanach, w Palestynie, w Azji Mniejszej oraz na Krymie.

Charakterystyka pszenicy samopszy

Pszenica samopsza nie jest intensywnie zielona, z żółtym odcieniem. Udomowiona osiąga wysokość do 150 cm, jednak ma dość cienką słomę. Kłoski są małe, dwurzędowe, zawsze ościste i silnie spłaszczone, o długości do 5 cm. Ziarniak samopszy drobny o białym lub czerwonym zabarwieniu, jest jednocześnie wąski oraz silnie wygrzbiecony. 

W zależności od odmiany pszenicy, jej ziarniaki zawierają 63-67% węglowodanów, 12-16% białka, ponad 10% błonnika i ok. 3% tłuszczu. Wysoka zawartość błonnika ma zbawienny wpływ na perystaltykę jelit oraz regulację poziomu cukru i cholesterolu we krwi. 

Samopsza jest rośliną niezwykle odporną. Z powodzeniem może rozwijać się na nieco słabszych glebach, natomiast na tych bardzo słabych istnieje realne zagrożenie silnym zachwaszczeniem. Taka sytuacja spowoduje, że kłoski będą drobne, a samo ziarno trudne do wyłuskania.

Właściwości odżywcze pszenicy samopszy

Pszenica samopsza ma w sobie zdecydowanie więcej białka, minerałów i witamin z grupy B niż pszenica zwyczajna. Białko zawarte w pierwotnej odmianie pszenicy wyróżnia korzystny skład aminokwasowy, samo białko jest także lekkostrawne. O jej znakomitej wartości odżywczej świadczą również bardzo dobre proporcje węglowodanów, białek, tłuszczów i błonnika oraz wysoka zawartość przeciwutleniaczy rozpuszczalnych w tłuszczach. 

Wszystkie te cechy sprawiają, że można używać jej do produkcji żywności funkcjonalnej lub do wytwarzania naturalnych przeciwutleniaczy na potrzeby przemysłu spożywczego. Po przetworzeniu ziarno pszenicy samopszy jest sprzedawane w postaci kasz, mąki, makaronów czy też płatków.

Zdrowe wypieki z wykorzystaniem mąki z samopszy

Jak podaje portal kalendarzrolników.pl, prozdrowotne działanie tych produktów wynika m.in. z wysokiej zawartości substancji bioaktywnych, a ciasto z samopszy nadaje się do wypieku razowego pieczywa, które bardzo długo zachowuje świeżość. 

Sam chleb najlepiej robić z wykorzystaniem zakwasu, gdyż zawarty w ziarnach samopszy gluten jest niezwykle lepki, a do tego mało rozciągliwy i słabo zatrzymuje wodę. Pieczywo ma charakterystyczną, żółtawą barwę i lekko orzechowy smak, co wynika z wysokiej zawartości karotenoidów i luteiny w ziarnach samopszy. 

Warto podkreślić, że karotenoidy wykazują właściwości ochronne tak samo jak antyoksydanty. Natomiast luteina ogranicza ryzyko zwyrodnienia plamki żółtej i zaćmy oraz ma działanie ochronne przed chorobami serca i nowotworami. Antyoksydanty obecne w ziarnie samopszy lepiej znoszą proces pieczenia niż te w innych gatunkach pszenicy.

Uprawa pszenicy samopszy

Uprawiana jest głównie forma ozima samopszy, która daje większy plon i wykazuje lepszą przydatność do przerobu. Pszenica ta lubi gleby średnie i dobre, natomiast na tych słabszych i piaszczystych podłożach uprawa samopszy łączy się z dużym ryzykiem zachwaszczenia. 

Pszenica samopsza ma wysokie wymagania przedplonowe. Bobowate rośliny drobnonasienne i ich mieszanki z trawami mogą być przedplonami na glebach słabszych, ale istnieje wtedy ryzyko wylegania. Rośliny strączkowe, okopowe czy też warzywa są zdecydowanie lepszymi przedplonami na glebach dobrych.

Siew ozimy

Siew ozimy powinien być wykonywany do połowy września. Przed siewem wskazana jest orka i doprawienie roli, ponieważ forma ozima łatwo się zachwaszcza – tutaj dobrze przefermentowany obornik zaleca się zastosować jesienią pod płytką orkę. Natomiast w przypadku formy jarej, po jesiennej orce przedzimowej, już wczesną wiosną można wprowadzić dokładnie rozłożony obornik. 

Pszenica samopsza dobrze się krzewi. Najczęściej wysiewa się ok. 200-240 kg kłosków na 1 ha, na głębokość 3-4 cm. Natomiast głębszy siew jest stosowany na lżejszej glebie, aby zasiane kłoski znalazły wystarczającą ilość wilgoci do skiełkowania. Zabieg najlepiej wykonać siewnikiem z wałkami do roślin gruboziarnistych oraz o gładkich lejkach, aby kłoski się w nich nie zapychały. W razie konieczności siew można wykonać rzutowo ręcznie lub rozsiewaczem do nawozów, po czym należy potraktować glebę kultywatorem lub glebogryzarką.

Zabiegi pielęgnacyjne w uprawie pszenicy samopszy

Zalecane jest dwukrotne bronowanie lekkimi bronami, jednak po zabiegu nie mogą wystąpić w nocy przymrozki. Przed bronowaniem można wsiać wsiewkę koniczyny lub seradeli, co na glebach lżejszych podwyższy plon nawet o 20 proc.

Zbiór pszenicy samopszy

Podczas zbioru pszenicy samopszy kombajnem sita muszą być otwarte w taki sposób, aby przez szczeliny bez trudu wpadały połamane fragmenty kłosów. Należy zmniejszyć nadmuch, aby większość kłosków nie została wyrzucona na glebę. W przypadku samopszy dobrze sprawdza się ustawienie takiego samego nadmuchu jak przy owsie. Najlepiej kosić po południu, ponieważ suche kłosy ułatwiają zbiór, przechowywanie i odplewianie ziarna. Samopszę przechowuje się w kłoskach, przy wilgotności do 14 proc.

Popyt na pszenicę samopszę przewyższa podaż

Niską wydajność pszenicy samopszy w pełni rekompensuje jej duży popyt na rynku oraz atrakcyjna cena. Mimo ciągłego wzrostu powierzchni uprawy samopszy, popyt na ekologiczną pszenicę przewyższa podaż.